به جرأت می توان گفت که بزرگترین و مهمترین ایام سال نزد مردم ایران زمین، عید نوروز می باشد؛ این را میتوان از هیاهوی اسفندماه و شب عید و پرسیدن عناصر موجود در سفره هفت سین و زمان تحویل سال 1403 از یکدیگر کاملا درک نمود. آیین عید نوروز در کشورهای گوناگون مانند ایران و افغانستان آنقدر گسترده است که می توان برای هر کدام یک کتاب نوشت. خوردنی های متنوعی نظیر میوه خشک هم بر سر سفره میهمانی عید، به خصوص در نوروز 1403 وجود خواهد داشت که بسیار پرطرفدار و خوشمزه هستند.
فهرست محتوایی مطلب
عید نوروز چیست
عید نوروز (Nowruz Eid) که به سال نو ایرانی نیز معروف است، جشنی است که آغاز سال نو را در تقویم هجری شمسی ایرانی جشن میگیرند. سال نو در فارسی به عنوان نوروز شناخته و در فصل بهار آغاز میشود.
این روز هر ساله در سراسر جهان (در تاریخ 21 تقویم میلادی یا نزدیک به آن) توسط گروههای قومی زبانی مختلف جشن گرفته میشود.
زمان دقیق سال تحویل 1403
لحظه دقیق تحویل سال 1403 هجری خورشیدی به ساعت رسمی جمهوری اسلامی ایران، روز چهارشنبه 1 فروردین 1403 هجری شمسی، ساعت 06 و 36 دقیقه و 00 ثانیه بامداد (“00: ’36: 06) است؛ این تاریخ مصادف است با 9 رمضان سال 1445 هجری قمری و 20 مارس سال 2024 میلادی.
افراد زیادی هستند که اگر همین حالا کلامی از عید نوروز پیش آنها بگویی، فوراً می پرسند که لحظه دقیق تحویل سال 1402 چه می باشد و نوروز 1402 مربوط به کدام حیوان است. آیا در مورد خود شما اینطور نیست؟! این موضوع ریشه در تاریخ و پیشینه ایام سال نو ایرانیان دارد و مخصوص سالیان اخیر فقط نیست.
تاریخچه و ریشه عید نوروز
روز نوروز ریشه در آیین ایرانی زرتشتی دارد و از این رو ریشه در سنتهای مردمان ایرانی دارد. با این حال، بیش از 3000 سال است که توسط جوامع مختلف در آسیای غربی، آسیای مرکزی، قفقاز، حوزه دریای سیاه، بالکان و آسیای جنوبی جشن گرفته شده است.
در حال حاضر، در حالی که این تعطیلات عمدتاً یک تعطیلات سکولار برای اکثر جشنکنندگان است و افراد با ادیان و پیشینههای مختلف از آن لذت میبرند. نوروز همچنان یک روز مقدس برای زرتشتیان، بهائیان و برخی جوامع مسلمان است.
آیین عید نوروز در کشورهای مختلف
نوروز آغاز بهار در نیمکره شمالی است، یعنی لحظهای که خورشید از استوای آسمان میگذرد و شب و روز را برابر میکند. آداب و رسوم سنتی نوروز شامل آتش و آب، رقصهای آیینی، تبادل هدیه، شعرخوانی، اشیاء نمادین و غیره است. این آداب و رسوم بین مردم و کشورهای مختلف که نوروز را جشن میگیرند متفاوت است.
جشن عید نوروز امروزه در ایران و افغانستان نوید دهنده سال جدید است. همچنین نوروز در بیش از 14 کشور دیگر از جمله تاجیکستان، روسیه، ترکمنستان، هند، پاکستان، قرقیزستان، سوریه، عراق، گرجستان، جمهوری آذربایجان ، آلبانی، چین و ازبکستان تعطیل رسمی است و مردم به جشن و پایکوبی میپردازند.
نوروز موعدی است که خورشید در حرکت ظاهریاش در ابتدای «برج حمل»، در مرکز استوای زمین قرار میگیرد و ساعات روز و شب با هم برابر میشود. در تقویم خورشیدی لحظه تحویل سال اگر در نیمه نخست روز باشد اولین روز از ماه فروردین شمرده میشود و اگر در نیمه دوم از روز باشد معمولاً در آخرین روز از ماه اسفند خواهد.
عید نوروز در ایران
عید نوروز جشنی با رنگ و بوی ویژه، هویتی ایرانی داشته و نماد پیوند اقوام و مردم ایران است. نوروز را شروع رستاخیز طبیعت موعِدِ رویش و تولد نباتات میدانیم و باورمان بر این است که همگام با طبیعت ما نیز باید روزگاری جدیدی را با روحیهای جدید آغاز کنیم و لباس نو بپوشیم.
جشن نوروز نیز در واقع نمادی از سالگرد بیداری طبیعت از خواب زمستانیست که به تجدید حیات منتهی میشود. هفت سین نوروز یک سنت کهن پارسی است. این سنت از ایرانیان باستان تا امروز جایگاه ویژه خود را نزد ایرانیان حفظ کرده است. این سنت کهن دارای معانی ویژه و نیز نشانی از رمز و رازهای هوشمندانه زندگی نیاکان ماست.
واژه نوروز از لغات فارسی میانه است و ریشه در زبان فارسی اوستایی دارد و دو معنی برای آن وجود دارد. معنی عامه همان آغاز سال نو است که شب و روز با هم در آن روز برابر میشود و همان اولین روز از سال شمسی است.
معنی خاص آن نیز، روز ششم فروردین است که فلسفه خود را دارد. در زمان باستان از همان ابتدای روز اول فروردین تا روز ششم جشن میگرفتند. در هر روز یک سری از مردم یا مناصب حکومتی میآمدند.
روز ششم درباریها، با شاه دیدار داشتند و مراسم ویژهای داشتند که به عنوان خاتمه جشن عید نوروز محسوب میشد و نوروز را به طور خاص به آن روز میگفتند.
با وجود سرمونی (Nowruz Ceremony) خاص تحویل سال، سفره هفت سین رنگارنگ و همچنین مراسم سیزده به در رویایی کنار طبیعت همراه خانواده، عید نوروز نزد مردم ایران زمین بسیار جذاب و اصیل می باشد. کافیست چند جمله ای همین حالا در مورد نوروز 1402 با یکی از دوستان خود صحبت کنید تا برق چشمان او مطلب ما را تایید نماید!
آیین و رسوم ایرانیان در نوروز
آداب و رسوم زیبا و نمادین نوروز برای ایرانیان در واقع قبل از سال تحویل شروع میشود. در این بخش با برخی از این آداب و رسوم زیبا آشنا خواهیم شد.
- خانه تکانی: حداقل یک ماه قبل از سال نو، خانوادهها ایرانی به نظافت کامل بهاری یا همان خانه تکانی، خانههای خود میپردازند که معمولا باید قبل از آغاز سال جدید به پایان خواهد رسید. گرچه خانه تکانی به عنوان یک سنت قدیمی ایرانی شناخته شده است؛ اما این خانه تکانی به بیش از ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد مربوط میشود.
- چهارشنبه سوری: چهارشنبه سوری یکی از کهنترین آداب و رسوم ایرانیهاست که در آخرین چهارشنبه سال برگزار میشود. این مراسم هنگام غروب و با تاریک شدن هوا آغاز شده و به روشن کردن آتش، اصلیترین رکن برگزاری آن است که نشانه پیروزی نور بر تاریکی میباشد.
مردم با افروختن آتش و پریدن بر روی آن این پیروزی را جشن گرفته و با گفتن این جمله: «زردی من از تو، سرخی تو از من»، خواستار دوری بیماری و زردی از خود و جذب سرخی و حرارت آتش (به معنی شادمانی و سلامت تن و روح) هستند. - خرید لباس جدید: یکی از اصلیترین آداب عید نوروز، خرید و پوشیدن لباسها جدید است. بنابراین قبل از شروع سال جدید، لباسهای جدید میخرند تا در زما تحویل سال، آراسته باشند.
- سبزی پلو با ماهی: مردم در بسیاری از مناطق کشور ایران، شب تحویل سال جدید سبزی پلو با ماهی درست میکنند. ایرانیها پخت این غذا را به داستان انگشتر گمشده حضرت سلیمان، نسبت میدهند. آنها معتقد هستند که انگشتر گمشده سلیمان نبی، در روزهای نوروز از شکم یک ماهی پیدا شد. بنابراین مردن با تهیه این غذا و سرو آن در شب تحویل سال جدید، دوست دارند که مانند حضرت سلیمان، خوشبخت و کامروا شوند.
مهمانی رفتن: مطمئنا مهمترین سنت مردم در روزهای سال جدید، مهمانی رفتن است. مردم در روزهای اول سال، به خانه یکدیگر رفته و برای هم، آرزوی برکت در مال و سلامتی خواهند کرد. همچنین با این روش، سعی میکنند تا با آرزو سال خوش، دلخوریها را از بین ببرند. - نوروز خوانی: گروهی از مردم در روزهای پایانی سال، با خواندن شعرهای آمدن بهار را به دیگران مژده میدهند.
- دیدار با اهل قبور: یکی از اصلیترین باور مردمان گذشته ایران زمین، طلب مغفرت و آمرزش برای درگذشتگان است. بنابراین آنها با تهیه شیرینی، شمع، گل و سبزه در آخرین جمعه سال، به قبرستان می روند تا از خداوند متعال، برای آنها مغفرت بخواهند.
- سبزه: رویاندن سبزه، از گذشتههای بسیار دور در کشور ایران رواج دارد. به طور معمول ایرانیها دو تا سه هفته قبل از عید با خیس کردن گندم یا عدس، فرآیند رویاندن سبزه را آغاز میکنند. در نظر مردم ایران، سبزه نشانه برکت و باروری بوده و شاید به همین دلیل، رشد آن را نشانه خوبی میدانند.
عید نوروز در افغانستان
در افغانستان نوروز با رسم و آیین های ویژه خود جشن گرفته میشود. سفره هفت سین، هفت میوه، سَمنک (سَمنو) و غذای مخصوص نوروز از جمله آنها به شمار میروند. افغانستان نیز همانند ایران تقویم شمسی دارد و اولین روز سال را نوروز نام نهادهاند.
نوروز در افغانستان قدمت چند هزار سال داشتند و رسوم و آیین های ویژه نوروزی سالهاست که نسل به نسل و افغانها منتقل میشود. مردم افغانستان نوروز را آغاز فصل طراوت و زندگی مجدد طبیعت میدانند و برای رهایی از زمستان سرد و خشک و تجلیل از نوروز از هفتهها قبل آماده این جشن میشوند.
آیین و رسوم ویژه نوروز در افغانستان
در دو شهر کابل و مزار شریف، زیارتگاههای باشکوه منسوب به حضرت علی (علیه السلام) وجود دارد که بسیار مورد توجه افغانها قرار دارد. در نخستین روز سال جدید مراسم پُرشکوه در این زیارتگاهها برگزار میشود که بالغ بر صدها هزار افغان از گوشه و کنار این کشور و حتی کشورهای همجوار آسیای مرکزی برای تماشای این مراسم، به این دو شهر میآیند.
در این مراسم علمی که منسوب به حضرت علی (علیه السلام) که بر روی آن اسماء متبرکه نوشته شده است و اهتزاز در میآید. سپس این علم را برای روزهای متوالی در آن مکان افراشته نگه میدارند. مردم افغانستان پس از این، علم متبرک را زیارت و برای موفقیت در سال جدید دعا میکنند.
سَمنک (سمنو) از جمله رسمهای قدیم نوروز در افغانستان است که بین زنان طرفداران زیادی دارد. سمنک نتم غذایی مخصوص است که از آرد گندم، جوانه گندم، روغن و آب تهیه میشود.
زنان افغان از آغاز شب نوروز تا سپیده دم اولین روز بهار به صورت دسته جمعی و خواندن اشعار قدیمی شروع به پختن سمنک میکنند. حاضران در پای دیگ سَمنک شادمان از رسیدن روزهای سبز هستند و با خواندن ترانههای قدیمی که مخصوص پخت سمنک است کار خود را ادامه میدهند.
رسم شب نشینی سمنک در شب نوروز در میان خانمهای شهر کابل و دیگر نقاط افغانستان رایج است و بسیاری از خانوادههای افغان بهویژه خانمهای افغان در شب نوروز در مهمانی پخت سمنک شرکت میکنند.
هفت میوه و هفت سین. آماده کردن سفره هفت سین و هفت میوهاز دیگر رسمهای ویژه نوروز در افغانستان است. هفت میوه ترکیبی از هفت نوع میوه خشک است. این خشکبارها به طور معمول شامل: (بادام، پسته، فندق، بادام هندی، کشمش زردآلو، سنجد و زردآلوی خشک یا قیسی) هستند.
مردم افغانستان چند روز قبل از عید نوروز، این خشکبارها را به صورت مخلوط در آب قرار میدهند تا برای روز نوروز آماده شوند. در هر حال در برخی از مناطق افغانستان برای استقبال از نوروز، سفره هفت پهن میکنند. سیب، سنجد، سبزی (سبزه) سماق (سماق)، سَمنک (سمنو) و سیر؛ اجزای سفره هفت سین را تشکیل میدهد.
مردم افغانستان در روزهای نوروز با هفت میوه که بسیار خوشمزه و شیرین است، پذیرایی و استقبال میکنند.
غذاهای شب نوروز: خانوادههای افغان در شب نوروز شام مفصل و استثنایی نسبت به دیگر شبهای سال سرو میکنند. رنگ سفید نزد مردم افغانستان نشانه خوشبختی و سعادت است و به همین دلیل بسیاری از مردم افغانستان بک خروس سفید رنگ در شب اول نوروز با نیت اینکه سال جدید سال پر از خوشبختی و نیکبختی باشد، ذبح میکنند و آن را به همراه سبزی و پلو برای سفره شب نوروز میپزند.
رنگ سبز نزد مردم افغانستان جایگاه ویژهای دارد و از آن به خوبی و نیکی تعبیر میشود. به همین دلیل افغانها برای داشتن سال پربار در سفرهای خود سبزی و سبزی پلو قرار میدهند. ماهی کباب شده نیز از دیگر غذاهایی است که در شب نوروز طرفدار زیادی بین خانوادههای افغانها دارد.
نوروزی: جوانان که در دوران نامزدی به سر میبرند و منتظر ازدواج هستند یک روز قبل از نوروز به همراه هدیه نوروزی برای تبریک سال نو به خانه همسر خود میروند. خانواده پسر با هدایایی چون لباس، جواهرات، حنا به همراه غذاهایی مانند ماهی، جِلبی، شیرینی و کلوچههای متنوع برای دادن عیدانه به خانه عروس میروند. خانواده عروس هم در مقابل لباس مردانه و شیرینی برای داماد آماده میکنند.
لباس نو: در آستانه نوروز بازار فروش لباسها در شهر کابل بسیار رونق دارد. مردان و زنان، بهویژه کودکان برای استقبال از بهار لباسهای نو خریداری میکنند. مردم افغانستان در حالی که طبیعت با آغاز بهار نو میشود و این زیبایی بر جان روح انسان نیز اثر میگذارد باید چهره و پوشش انسانی هم پاکیزه و تمیز شود.
تعطیلی عید نوروز: گرچه که تعطیلی عید نوروز در افغانستان فقط یک روز است، اما در همین فرصت اندکی دید و بازدیدها در حد مقدور انجام میشود و این سنت حسنه افغانها، جشن نوروز را با سفارشات دین مبین اسلام بیشتر پیوند خواهد داد.
دیگر سنتها: توسل جستن به مراکز مقدس که منسوب به امیرالمومنین علی (علیه السلام) هستند، از جمله در دو شهر کابل و مزارشریف بسیار دیدنی است. مردم در اطراف این مکان مقدس جمع شده و با نیایش پروردگار، طلب سال نیک میکنند.
سرگرمیهای مخصوص: بازیهای مخصوص بُزکشی و کشتی که بسیار دیدنی و جذاب هستند از جمله دیگر آیینهای نوروزی افغانستان است که جوانان و نوجوانان افغانستان به خاطر سرگرمی و لذت بردن از این مراسم این بازیها را انجام میدهد.
عناصر موجود در سفره هفت سین
پهن کردن سفره هفت سین نیز رسمی مشترک در مراسم عید نوروز است.عناصر اصلی این سفره که در ایران سفره هفت سین نام شامل عناصری است که صرفاً جنبه نمادین دارند مثل تخم مرغ سکه ساعت ماهی و قرآن و عناصری که جنبه خوراکی و پذیرایی از مهمان را دارد. مثل انواع و اقسام آجیل میوه و شیرینی سنتی یا امروزی، انواع میوه خشک.
در مورد اقلامی که در هفت سین قرار میگیرد شرح میدهیم تا متوجه شویم که با چه شرایطی این اقلام در سفره هفت سین جا پیدا کردهاند. اقلام سفره هفت سین باید از هفت محصول زمینی باشد که با هدف سپاسگزاری از نعمات خداوند انجام میشود.
شرایطی که برای اقلام سفره هفت سین وجود دارد.
- مهم که اول نامشان باید فارسی باشد.
- نامشان باید حرف اولش با سین آغاز شود.
- باید ریشه گیاهی داشته باشد.
- خوردنی باشد.
- نباید از واژههای ترکیبی ساخته شده باشد. مثلا: سبزی پلو از واژههای ترکیبی استفاده شده است.
با توجه به این نکات باید گفت که «خان هفت سین فارسی» شامل: (سیب، سیر، سمنو، سماق، سرکه، سبزه، سنجد) خواهد بود.
پس با توجه به این شرایط، اقلامی مثل سنبل و سکه و سماور هیچ جایی در این سفره ندارند و بر اساس میل شخصی آنها را برای تزیین در سفره قرار میدهیم. در مورد ماهی قرمز هم که تو سفره هفت سین معمولاً ایرانیها میگذارند، در اصل سنبل قبل عید چینیها است و چینیها از ماهی قرمز برای عید خودشان استفاده میکنند و نماد زندگی است و در نهایت آب دریاچه آزاد میکنند تا به حیات خود ادامه دهند.
با همین شرایط خاصی که تعریف شد و کمی اندیشه پیرامون آنچه گفته شد خواهیم دید که با وجود حدود 20 میلیون واژه فارسی، نمیتوان انتخاب هشتمی برای خان هفت سین نوروزی پیدا کرد که دارای این پنج ویژگی باشد.
اما چرا عدد هفت؟
عدد هفت در زبان باستانی پارسی به نام «امُرداد» است اَمُرداد معنای جاودانگی و بیمرگی دارد. با توجه به این معنی در سنت عید نوروز هفت واژه را به نشانه آن گزینه کرده و بر خان نوروزی میچینند. به روایتی هفت سین نشانه هفت دانه گیاهی است که میتوان با آن سبزه نوروز را تهیه کرد. جو، ماش، عدس، ارزن، لوبیا، نخود و گندم.
زبان پارسیان کهن مردم از هر هفت دانه سبزه میپرواندند و ظروف آن را بر سَر در خانههای خود میگذاشتند و را بر سر در خانههای خود میگذاشتند و هر کدام که بیشتر و بهتر سبز میشد، نشانه پرثمری آن محصول برای کاشت در آن سال بوده است.
عدد هفت در میان اعداد از اهمیت و ارزش خاصی برخوردار است. عدد هفت برای ایرانیان باستان مقدس بود و از آن برای مفاهیم مثبت، خوشیمنی و فال نیک استفاده میشد. مانند هفت رنگ رنگین کمان، دوران هفت سال کودکی، هفت خان رستم در شاهنامه، هفت آسمان، هفت اقلیم، هفت روز هفته، هفت فرشته، هفت شهر عشق در عرفان و غیره.
حالا چرا سین؟
سین واژه اول هفت فرشته باستانی فارسی است که همه آنها دارای ویژگیهای خاص و نیکو بودند. و اما نمادهای هفت سین هر کدام از اقلام هفتگانه سفره هفت سین دارای نمادهای خاصی هستند که به طور مختصر آنها را شرح میدهیم.
- سبزه: از کاشت گندم حاصل میشود و نماد تولد دوباره طبیعت و همچنین نماد آبهای پاک و بیکران است.
- سَمنو: سمنو خوراکی شیرین بوده که از جوانههای گندم تهیه میشود و نماد لحظات شیرین زندگی و همچنین نماد رزق و روزی است.
- سیب: سیب سرخ نماد زیبایی، باروری و پرستاری است.
- سنجد: میوهای شیرین به اندازه توت سفید و نماد عشق است.
- سیر: نماد سلامت است و همچنین در نظر ایرانیان باستان نماد اهورامزدا نیز محسوب میشد.
- سماق: ادویهای ایرانی که نماد رنگ سپیده دم، قبل از طلوع خورشید و همچنین نماد پیروزی نور بر تاریکی است.
- سرکه: نماد صبر و کهنسالی و همچنین نماد جاودانگی است.
حتما پیش آمده که افراد هنگام چیدن سفره هفت سین در عید نوروز، مواد لازم سین دار کم می آورند! اینجاست که ابتکارات ذهنی به کار افتاده و از اشیا یا حتی افراد که نام آنها با حرف س شروع می شود بهره می برند؛ ولی این نکته را باید بدانیم که خود این عناصر هر کدام به دلیلی نزد هم گرد آمده اند.
جاهای دیدنی در عید نوروز
- زریوار مریوان
- ده بالا در یزد
- روستای خیرآباد در زنجان
- تنگه رغز داراب فارس
- روستای شیت در طارم
- شهر شوط در استان آذربایجان غربی
- آسیابهای آبی شوش
- گنبد سلطانیه
- باغ شازده ماهان
خوردنیهای ویژه در عید نوروز
پذیرایی از مهمانها با خوردنی در برنامه همه ما ایرانیها وجود دارد و اینکه بخواهیم کمی متفاوت باشیم، طبیعی است. در ادامه پیشنهادهایی برای پذیرایی شما داریم.
-
نوشیدنی
اولین پیشنهاد ما برای شما تهیه شربت بهارنارنج است. بهارنارنج یک گل بهاری است و درست کردن شربت آن در خانه به مناسبت مناسبت است. همچنین میتوانید از مخلوط عرق بیدمشک و نسترن یک شربت معطر و خوشمزه درست و با هم نوش جان کنید. توصیه میکنم برای زیبایی شربتها، تکههایی از میوه خشک را داخل شربت بگذارید.
-
دمنوش طبیعی
اگر مهمانان نوشیدنی گرم را ترجیح میدهند، میتوانید به آنها دمنوشهای ویژه بدهید. گل گاو زبان، چای کوهی، دمنوش به و لیمو.
-
میوه خشک
تعداد زیادی از ما ممکن است در میهمانیها هنگام پذیرایی میوه به دلیل سختی پوست کندن، از خوردن آن صرفنظر کنیم. پیشنهاد ما این است که کمی تفاوت ایجاد کنید و از میوه خشک برای پذیرایی استفاده کنید. چیپس میوهها متنوع و رنگارنگ، زیبایی سفره هفت سین شما را دوچندان خواهد کرد.
-
شیرینیهای خانگی
اگر علاقهمند به پخت شیرینیهای خانگی باشید، مثلا با پختن کیک گلدانی و چای خوشرنگ، میتوانید از مهمانان خود پذیرایی کنید. قطعا مهمانها وقتی متوجه شوند که خودتان شیرینیها را پختهاید، زحمت شما برایشان بسیار ارزشمند خواهد بود. کیکهای گلدانی به دلیل شکل و رنگی که دارند برای فصل بهار بسیار مناسب هستند.
کلام آخر
فروشگاه میوانو سعی نمود در این مطلب به خوبی عید نوروز را برای شما عزیزان تشریح کرده و زمان سال تحویل 1403 را نیز اعلام نماید. همچنین در ادامه به بررسی آیین های مختلف این ایام در ایران و افغانستان پرداخته شد و عناصر موجود در سفره هفت سین این کشورها به همراه فلسفه وجودی آنها بررسی گردید. در انتها هم تعدادی از خوراکی های خوشمزه ای نظیر میوه خشک که در نوروز 1403 می توانید مورد استفاده قرار دهید معرفی گردید.